تمامی موجودات زنده ازجمله گیاهان برای رشد و نمو نیاز به غذا دارند. خاک تأمین‌کننده اکثریت قریب به اتفاق عناصر غذایی مورد نیاز گیاه است. به جز کربن، اکسیژن و هیدروژن که عمدتاً از طریق آب وهوا تأمین میشوند، منبع اصلی بقیه عناصر غذایی مورد نیاز گیاه، محلول خاک است. در خاک تقریبا تمام عناصر غذایی که در جدول تناوبی وجود دارد، موجود است. بخش اعظم این عناصر نیز در گیاه قابل اندازه‌گیری هستند، اما گیاه برای جذب این عناصر، حالت انتخاب ندارد و بدون در نظرگرفتن مفید یا مضر بودن، آن‌ها را جذب میکند. تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کیفی و کمی محصول به شمار می‌آید. در تغذیه صحیح گیاه، نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار گیرد، بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت میان میزان عناصر مصرفی از اهمیت ویژه برخوردار است، زیرا در حالت عدم تعادل تغذیه‌ای با افزودن تعدادی از عناصر غذایی، نه تنها افزایش عملکرد رخ نمیدهد، بلکه اختلالاتی نیز در رشد گیاه ایجاد شده و درنهایت سبب کاهش قابل توجه محصول خواهد شد.
عناصر غذایی مورد نیاز گیاه
به‌طور کلی تعداد عناصر مورد نیاز گیاه که در محلول خاک موجود هستند، شامل ۱۳ عنصر است که بر اساس میزان مصرف گیاه به دو دسته زیر تقسیم میشوند: ۱) عناصر پرمصرف شامل: نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد که به مقدار بیشتر مورد نیاز گیاه هستند را عناصر پرمصرف میگویند. ۲) عناصر کم‌مصرف شامل: آهن، منگنز، روی، مس، بر، مولیبدن و کلر که به مقدار بسیار کم مورد نیاز گیاه هستند را عناصر کم‌مصرف یا ریزمغذی میگویند.
البته سه عنصر کربن، اکسیژن و هیدروژن هم از عناصر مورد نیاز گیاه هستند، ولی چون این عناصر به فراوانی در هوا و آب یافت میشوند، به عنوان عناصر غذایی خاک محسوب نمیشوند.
معمولاً کمبود عناصر غذایی در گیاهان ناشی از موارد زیر است:
کمبود واقعی: کمبود عناصر غذایی در خاک و یا وجود ترکیب شیمیایی غیرقابل جذب آن برای گیاه.
کمبود دروغین: کمبود عناصر غذایی به علت ایجاد شرایط خاص در بستر کشت.
در این حالت ریشه ها قادر به جذب عناصر موجود در خاک نمی‌باشند مانند موارد زیر:
الف) سرد بودن خاک: در این حالت پتاسیم موجود در خاک جذب ریشه نمیشود.
ب) غرقابی بودن خاک: آهن، مس و کلسیم در خاک غرقابی جذب نمیشوند. به عنوان مثال آبیاری پی درپی در خاک، شرایط احیاء و اکسیداسیون در خاک را فعال نموده و عناصری مثل آهن و منگنز به خاطر اکسیده شدن غیرقابل جذب میشوند.
ج) اسیدیته نامناسب (pH): در خاک‌های خیلی اسیدی، منگنز و روی و در خاک‌های قلیایی آهن، منیزیم و بٌر جذب نمیشوند.
د) اثر متقابل و منفی عناصر نسبت به یکدیگر: در این حالت حضور یک عنصر باعث عدم جذب عنصر دیگر میشود. مثلاً حضور پتاسیم بیش از حد باعث کمبود منیزیم میشود و یا حضور بیش از حد نیتروژن باعث رشد سبزینه‌ای گیاه شده و تعادل مصرف برخی عناصر مورد نیاز در گیاه را به هم میزند.
روش های تعیین کمبود عناصر غذایی
برای تعیین کمبود عناصر غذایی در گیاهان، روش‌هایی وجود دارد که در اینجا به صورت اختصار به معرفی آن ها میپردازیم:
آنالیز و تجزیه خاک
این آزمایش در آزمایشگاههای تجزیه خاک و آب به‌وسیله کارشناسان مجرب صورت میگیرد. بدین صورت که از خاک باغ نمونه‌گیری شده و با مراجعه به آزمایشگاه؛ اسیدیته، شوری و املاح محلول در خاک و میزان عناصر موجود در خاک تعیین میشود. نتایج پژوهش نشان داده است که ارتباط چندانی بین اطلاعات آنالیز خاک با وضعیت تغذیه‌ای درخت وجود ندارد. این بدان علت است که نمونه‌برداری معمولاً از لایه‌های سطحی خاک انجام میگیرد، در حالی که ریشه گیاه از اعماق پایین‌تر نیز جذب انجام میدهد.
آنالیز و تجزیه بافت‌های گیاهی (برگ و دمبرگ)
این آزمایش وقتی گیاه در حال رشد است انجام میشود. آزمایش مزبور برای تأیید اختلالات ظاهری مورد استفاده قرار میگیرد. با تجزیه برگ درخت، میزان عناصر موجود در آن اندازه‌گیری میشود و با میزان طبیعی (مستلزم وجود آزمایشگاههای استاندارد) که بایستی در برگ وجود داشته باشد، مقایسه میشود.
تشخیص ظاهری از روی علائم
گیاهان با ایجاد علائم خاصی بر روی اندام‌های خود به ویژه برگ ها، به کمبود عناصر گوناگون عکس‌العمل نشان میدهند. این علائم میتواند به عنوان محکی برای تشخیص استفاده شوند، اما نمیتواند معیار دقیقی برای تشخیص کمبود عناصر باشد، به عبارتی دیگر، بعضی از عناصر کم‌مصرف علائمی شبیه به یکدیگر دارند و در مواردی نیز کمبود یک عنصر به‌صورت پنهان است و هیچگونه علائم ظاهری به‌وجود نمی‌آورد، ولی بر روی عملکرد نهایی گیاه تأثیر میگذارد. با توجه به اینکه برگها کارخانه تولید مواد غذایی برای میوه‌ها هستند که اگر سالم نباشند عملکرد و کیفیت میوه نیز کاهش می یابد، لذا با بروز اولین علائم باید جهت رفع خسارت به درمان پرداخت.
رابطه علائم کمبود عناصر غذایی با تحرک آن ها در گیاه
محل ظهور علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان، به وسعت و میزان انتقال عناصر غذایی از برگ‌های پیر به قسمت‌های جوان گیاه بستگی دارد که میتوان عناصر را بر اساس جابه‌جایی در گیاه به دو دسته تقسیم نمود:
عناصر متحرک
علائم کمبود این عناصر، ابتدا در برگ‌های پیر (برگ‌های پایینی) اتفاق میافتد. زیرا این عناصر میتوانند از برگ‌های پیر پایینی به سوی برگ‌های جوان بالایی حرکت کنند، که این عناصر عبارت اند از: (N) نیتروژن، (K) پتاسیم ،(Mg) منیزیم و (P) فسفر
عناصر غیرمتحرک
علائم کمبود این عناصر ابتدا در برگ‌های جوان (برگ‌های بالایی) اتفاق میافتد زیرا این عناصر نمیتوانند از برگ‌های پیر پایینی به سوی برگ‌های جوان بالایی حرکت کنند، که این عناصر عبارت اند از:(Ca) کلسیم، (Mn) منگنز ،(Mo) مولیبدن ، (B) بور، (Cu) مس،(Zn) روی و (Fe) آهن
بدون دیدگاه